Stručnjaci za zaštitu kulturnog nasleđa upozoravaju da bi izgradnja rudnika „Jadar“ mogla dovesti do ugrožavanja i trajnog gubitka značajnih kulturnih i istorijskih dobara u ovom području.

Na teritoriji predviđenoj za rudarske aktivnosti identifikovano je više od 50 kulturno-istorijskih lokaliteta, ali mnoga od njih nisu u potpunosti istražena. Ovo dodatno povećava rizik od njihovog oštećenja ili uništenja, što može dovesti do trajnog gubitka važnih kulturnih i istorijskih dobara, kao i do narušavanja identiteta i tradicije lokalne zajednice.

Glavni rizici po kulturno i istorijsko nasleđe:

1. Fizičko oštećenje i uništavanje arheoloških lokaliteta

• Iskopavanja, eksplozije i izgradnja infrastrukture mogu direktno ugroziti ili uništiti arheološke lokalitete, istorijske građevine i druge kulturne spomenike.

2. Promene u pejzažu i degradacija ambijentalne celine

• Rudarske aktivnosti značajno menjaju prirodni i kulturni pejzaž, čime mogu ugroziti autentičnost i integritet zaštićenih područja, naročito onih koja su deo kulturnih predela.

3. Zagađenje životne sredine

• Hemijske supstance korišćene u ekstrakciji litijuma, kao i otpadni materijali, mogu dovesti do zagađenja vazduha, vode i zemljišta. Ovo može ubrzati propadanje kulturnih dobara napravljenih od osetljivih materijala poput kamena, drveta i fresaka.
• Postoji i bojazan da bi projekat „Jadar“ mogao dovesti do uništenja velikih površina šuma i obradivog zemljišta, što bi dodatno ugrozilo životnu sredinu i kulturno nasleđe u širem području.

4. Uticaj na lokalne zajednice i nematerijalno nasleđe

• Razvoj rudnika često dovodi do iseljavanja stanovništva, što ugrožava tradicionalni način života, lokalne običaje i usmena predanja – važne delove kulturnog identiteta zajednice.

Ugrožena kulturna i istorijska dobra:

1. Memorijalni prirodni spomenik „Draginac“

• Spomenik i spomen-kosturnica civilnim žrtvama streljanim u nemačkoj odmazdi u oktobru 1941. godine.
• Obuhvata i stratišta (mesta streljanja), što ga čini izuzetno značajnim istorijskim lokalitetom.

2. Predeo izuzetnih odlika „Kulturni predeo Tršić – Tronoša“

• Obuhvata rodnu kuću Vuka Karadžića i manastir Tronošu.
• Ukupna površina zaštićenog područja iznosi 1.802,57 ha od čega je na području Prostornog plana rudnika 1450 ha.

3. Kulturna dobra na lokaciji rudarskih aktivnosti

• Arheološki lokalitet „Paulje” (selo Brezjak) – jedno od najznačajnijih nalazišta kasnog bronzanog doba u Srbiji i širem regionu srednjeg Balkana.
• Mađarsko groblje i crkva
• Srednjovekovna nekropola, Gornje Nedeljice

Stručnjaci ističu da bi otvaranje kopova, formiranje deponija i eksploatacija podzemnih voda mogli nepovratno izmeniti i degradirati postojeću sliku predela, ugrožavajući biodiverzitet i kulturno nasleđe

---

Više o ovoj temi:

SANU – Projekat Jadar: šta je poznato?
Memorijalni prirodni spomenik „Draginac”
Predeo izuzetnih odlika „Kulturni predeo Tršić – Tronoša“ - Uredba”
PREDEO IZUZETNIH ODLIKA „KULTURNI PREDEO TRŠIĆ-TRONOŠA“